گاهی برخی بیماران به دلایل مختلف مانند جراحی، سکته مغزی یا مشکلات عصبی توانایی بلع طبیعی غذا را از دست میدهند و تغذیه برایشان به یک چالش جدی تبدیل میشود. در چنین شرایطی علم پزشکی با ارائه روشی ایمن و کاربردی به نام گاواژ امکان دریافت مواد غذایی را برای این افراد فراهم کرده است. اگر تابهحال برایتان سوال شده که گاواژ چیست و چرا یکی از مهمترین روشهای مراقبتی در بیماران بستری و سالمندان به حساب میآید، در ادامه با ما همراه باشید. در این مطلب از معرفی تغذیه از طریق لوله تا آشنایی با ادوات و نحوه اجرای صحیح گاواژ همه چیز را به زبان ساده مرور میکنیم تا شناختی دقیقتر از این فرایند حیاتی پیدا کنید.
گاواژ چیست؟
تغذیه از طریق لوله یا گاواژ (Gavage) روشی است که در آن مواد غذایی و داروها به جای دهان از طریق یک لوله باریک مستقیما وارد معده یا روده کوچک میشوند. این روش زمانی به کار میرود که بیمار به علت جراحیهای فک و صورت، مشکلات عصبی یا بیهوشی توانایی بلع طبیعی را از دست داده است. گاواژ معمولاً با لولهای نرم و انعطافپذیر انجام میشود تا ضمن حفظ ایمنی بیمار از آسیب به دیواره معده او جلوگیری شود.¹
در جزئیات فنی گاواژ را میتوان نوعی تغذیه کمکی و کنترلشده برای مریضی گاواژی دانست که توسط تیم درمان یا پرستار آموزشدیده انجام میشود. در این روش نوع، حجم و غلظت محلول غذایی با نظر پزشک تعیین و براساس وضعیت سیستم گوارشی تنظیم میشود. هدف اصلی گاواژ غذا دادن به سالمند و تامین کامل مواد مغذی در شرایطی است که بیمار قادر به تغذیه طبیعی نیست؛ اما سیستم هاضمه انسان هنوز توان جذب دارد.
¹ منبع: Cleveland Clinic – Tube Feeding (Enteral Nutrition)
سوند معده (NG Tube) چیست؟
سوند معده یا لوله نازوگاستریک (Nasogastric Tube) لولهای باریک، نرم و انعطافپذیر است که از طریق بینی وارد مری و سپس معده میشود. این ابزار برای تغذیه، تخلیه گاز و مایعات معده یا رساندن دارو و محلولهای درمانی به کار میرود و یکی از رایجترین روشها در بیماران بستری یا ناتوان از بلع طبیعی است. لوله گاستروستومی
بهعنوان بخش اصلی در فرایند تغذیه با لوله NG عمل میکند و به تیم درمانی اجازه میدهد وضعیت تغذیه و تخلیه معده بیمار را بهصورت دقیق کنترل کنند.² اگر بیمار شما نیاز به گذاشتن سوند معده دارد، بهتر است این فرایند توسط پرستاران حرفهای انجام شود.
² منبع: Wikipedia – Gastric intubation
آشنایی با ادوات گاواژ!
حال که میدانید گاواژ به چه معناست، وقت آن رسیده است ابزارهایی که در عمل گاواژ به کار میروند را بشناسید. هر یک از این وسایلی که در اتاق گاواژ استفاده میشوند، از سرنگ گاواژ گرفته تا لوله معده، نقش مشخصی در انتقال مواد غذایی، کنترل فشار و حفظ ایمنی بیمار دارند. میخواهید بدانید اتاق گاواژ چیست؟ اتاق گاواژ فضایی در بیمارستان یا مراکز درمانی است که برای انجام ایمن و بهداشتی این فرایند طراحی شده است. در ادامه با مهمترین اجزای مورد استفاده در فرایند و دستگاه گاواژ و عملکرد دقیق هر کدام آشنا میشوید تا درک کاملتری از نحوه تغذیه بیمار یا سالمند از طریق آن پیدا کنید
سرنگ گاواژ چیست؟
سرنگ گاواژ ابزاری بزرگ و مدرج است که برای تزریق محلولهای غذایی یا دارویی از طریق لوله گاواژ به معده بیمار استفاده میشود. این سرنگ معمولاً بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیلیتر گنجایش دارد و از پلاستیک مقاوم و قابل استریل ساخته میشود تا انتقال مایع بهصورت ایمن و بدون نشت انجام شود. پرستاران با کمک سرنگ گاواژ میتوانند حجم دقیق تغذیه یا دارو را کنترل و سرعت ورود مایع را تنظیم کنند، بههمیندلیل این وسیله یکی از مهمترین ادوات در تغذیه گاواژ برای بیماران گاواژی محسوب میشود.
پودر گاواژ چیست؟
اما پودر گاواژ چیه؟ پودر گاواژ نوعی فرمول تغذیهای خشک و آماده حل شدن در آب یا مایعات مغذی است که برای بیماران ناتوان از تغذیه دهانی استفاده میشود. این پودرها حاوی ترکیبی متعادل از پروتئینها، چربیها، کربوهیدراتها، ویتامینها و مواد معدنی ضروری هستند و پساز آمادهسازی از طریق لوله گاواژ وارد معده یا روده میشوند. پودر گاواژ به پزشک و پرستار اجازه میدهد تا میزان کالری، ترکیبات و حجم تغذیه را براساس نیاز بیمار تنظیم کنند و از بروز سوءتغذیه یا کمبود مواد حیاتی جلوگیری شود.³
³ منبع: Nestlé Medical Hub – Enteral Nutrition Formulas
غذای گاواژ چیست؟
غذای گاواژ به ترکیباتی گفته میشود که برای تغذیه بیماران از طریق لوله گاواژ تهیه میشود. این غذا میتواند بهصورت محلولهای آماده پزشکی یا ترکیبات خانگی شامل موادی مانند شیر، برنج، گوشت، سیبزمینی، میوه و عسل باشد که پساز پوره و صاف شدن از طریق لولهگذاری نازوگاستریک یا گاستروستومی به بدن بیمار منتقل میشوند. هدف از غذای گاواژ تامین کامل نیازهای انرژی و تغذیهای بیمار است، به گونهای که سیستم گوارش او بدون استفاده از فرایند جویدن یا بلع قادر به جذب مواد مغذی باشد.
لوله گاواژ چیست؟
لوله گاواژ یا لوله تغذیه ابزاری باریک، انعطافپذیر و استریل است که از طریق بینی یا دهان وارد معده یا روده بیمار میشود تا محلول غذایی یا دارویی را مستقیما به دستگاه گوارش منتقل کند. این لولهها معمولاً از جنس سیلیکون یا پلیوینیلکلراید ساخته میشوند تا در تماس طولانیمدت با بدن بیمار ایمن باشند. لوله گاواژ بسته به نوع استفاده میتواند کوتاهمدت (نازوگاستریک) یا بلندمدت (گاستروستومی) باشد.
مایع گاواژ چیست؟
محلول گاواژ مایعی مغذی و آمادهمصرف است که از طریق لوله گاواژ به معده یا روده بیمار تزریق میشود. هدف از استفاده مایع گاواژ رساندن انرژی و مواد مغذی کافی به بیماران است، بدون آنکه سیستم گوارشی طبیعی دچار آسیب شود.
تفاوت گاواژ و لاواژ چیست؟؟
اما فرق گاواژ و لاواژ چیست؟ گاواژ به معنی تغذیه از طریق لوله است همانطور که دانستید در این روش مواد غذایی یا دارویی از راه یک لوله باریک به معده یا روده وارد میشوند تا نیاز تغذیهای بیمارانی که توان بلع ندارند تامین شود. هدف گاواژ ضمن رساندن مواد مغذی به بدن، حفظ عملکرد طبیعی سیستم گوارش است.
در مقابل لاواژ بهمعنای شستشوی معده یا روده است و برای خارج کردن محتویات، سموم یا داروهای مصرفشده بهصورت اضطراری استفاده میشود. در واقع گاواژ فرایند ورود مواد به بدن و لاواژ خروج مواد از بدن است. هر دو روش با ابزار مشابه انجام میشوند؛ اما هدف، شرایط و کاربردشان کاملاً متفاوت است. برای اینکه کاملاً متوجه شوید فرایند گاواژ شدن چیست و چه تفاوتی با لاواژ دارد، جدول زیر را به دقت مطالعه کنید.
| فاکتور | گاواژ | لاواژ |
|---|---|---|
| تعریف | انتقال غذا یا دارو از طریق لوله گاواژ به معده یا روده برای تغذیه بیمار | شستشوی معده یا روده برای خارج کردن مواد سمی یا داروها |
| هدف اصلی | تامین مواد مغذی در بیماران ناتوان از تغذیه دهانی | پاکسازی معده در موارد مسمومیت یا قبل از عمل جراحی |
| جهت انجام عمل | ورود مواد به بدن | خروج مواد از بدن |
| ابزار مورد استفاده | لوله گاواژ، سرنگ گاواژ، محلول تغذیهای | لوله معده، سرنگ شستشو، محلول شستشوی معده |
| محل انجام | معمولاً در منزل، بیمارستان یا ICU توسط پرستار | بیشتر در بیمارستان یا اورژانس تحت نظر پزشک |
| موارد استفاده رایج | بیماران گاواژی، سالمندان، افراد مبتلا به سکته یا جراحی فک و دهان | بیماران مسموم، مصرف بیش از حد دارو یا آمادگی پیشعملیاتی |
| ریسکها و مراقبتها | احتمال انسداد یا عفونت در لوله تغذیه | احتمال آسیب به دیواره معده یا برگشت مایع شستشو |
| نوع محلول مورد استفاده | محلول یا مایع گاواژ (غذای مغذی و استریل) | محلول سالین یا آب استریل برای شستشوی معده |
| نقش پرستار | آمادهسازی، تزریق تدریجی محلول، کنترل تغذیه | انجام شستشو، پایش علائم حیاتی، پیشگیری از آسیب معده |
گاواژ مناسب چه کسانی است؟
روش تغذیه از طریق لوله یا گاواژ زمانی به کار میرود که فرد مبتلا به بیماری گاواژ شده باشد! یعنی بیمار دیگر توانایی بلع طبیعی نداشته باشد و یا دریافت غذا از راه دهان برایش خطر ایجاد کند. در ادامه مهمترین گروههایی که نیاز به خدمات گاواژ دارند آورده شدهاند:
- بیماران مبتلا به اختلالات عصبی یا سکته مغزی؛
- افرادی که دچار آسیب فک، دهان یا مری شدهاند؛
- بیماران بستری در ICU یا دارای سطح هوشیاری پایین؛
- افراد مبتلا به سرطانهای گوارشی یا بیماریهای بلع؛
- بیماران دچار سوختگیهای شدید یا سوءتغذیه مزمن؛
- سالمندانی که بهعلت ضعف عضلات یا زوال عقل قادر به بلع نیستند؛
- نوزادان نارس یا دارای مشکلات تغذیهای مادرزادی؛
- افرادی که پساز جراحی موقتاً امکان غذا دادن به سالمند یا بیمار از راه دهان را ندارند.
آموزش گاواژ
فرایند آموزش گاواژ شامل یادگیری اصول اولیه برای اجرای ایمن و موثر تغذیه از طریق لوله است. این آموزش معمولاً توسط پرستار یا کارشناس پرستاری بیمار در منزل انجام میشود تا خانواده بتواند مراقبت از بیمار را در شرایط خانگی ادامه دهد. رعایت مراحل زیر برای حفظ سلامت و جلوگیری از عوارض گاواژ ضروری است:
- شستشوی دستها و ضدعفونی کردن محیط قبل از شروع کار؛
- اطمینان از جایگیری صحیح لوله گاواژ یا سوند معده پیشاز تزریق محلول غذایی؛
- استفاده از مایع گاواژ یا محلول تغذیهای ولرم با حجم و ترکیب تعیینشده توسط پزشک؛
- تزریق تدریجی محلول با سرنگ گاواژ و کنترل سرعت ورود آن برای جلوگیری از تهوع یا نفخ؛
- شستشوی لوله با ۳۰ تا ۶۰ میلیلیتر آب استریل پساز هر نوبت تغذیه برای پیشگیری از انسداد؛
- بررسی مداوم وضعیت بیمار از نظر تنفس، تهوع یا علائم نارضایتی؛
- ثبت میزان مایع و مواد مصرفی در دفترچه مراقبت برای هماهنگی با پزشک یا پرستار سالمند در منزل.
در زمان خارج کردن لوله گاواژ باید دقت فراوانی به خرج داد تا به مجرای بینی یا مری آسیب نرسد. این کار معمولاً توسط پرستار آموزشدیده انجام میشود؛ مرحله اول شستشوی لوله با مقدار کمی آب یا سالین است، سپس لوله با حرکات آرام و پیوسته از بینی خارج میشود. پساز خارج کردن لوله جهت اطمینان از سلامت کامل بیمار، دهان و بینی او باید تمیز و وضعیت تنفس او بررسی شود. برای کودکانی که نیازمند دقت بیشتری هستند میتوانید به استخدام کودک یار فکر کنید.
نکات مراقبت از بیماران گاواژی
اکنون که میدانید معنی گاواژ چیست و چه فرایندی در انجام آن طی میشود، حتما متوجه شدهاید که مراقبت از بیماران گاواژی تنها به اجرای گاواژ محدود نمیشود! بلکه شامل نظارت دقیق بر وضعیت جسمی، روحی و تغذیهای بیمار پساز هر نوبت تغذیه است. خانواده یا پرستار باید به علائم حیاتی و واکنشهای بدن بیمار توجه ویژهای داشته باشند:
- پساز هر وعده تغذیه بیمار باید حداقل ۳۰ دقیقه در وضعیت نشسته یا نیمهنشسته بماند تا از برگشت مایع به مری جلوگیری شود.
- اگر نفخ، تهوع یا استفراغ مشاهده شد، تغذیه باید متوقف و لوله بررسی شود.
- روزانه یکبار ضدعفونی محل ورود لوله به بینی لازم است تا از التهاب جلوگیری شود.
- در صورت انسداد لوله از آب ولرم استریل برای باز کردن آن استفاده کنید و هرگز از فشار زیاد یا اجسام تیز بهره نبرید.
وضعیت روحی بیمار را نادیده نگیرید؛ گفتگو و آرامش در محیط میتواند در روند بهبود بسیار موثر باشد.
اگر مراقبت از بیمار گاواژی برایتان دشوار است و میخواهید از پرستار سالمند در منزل استفاده کنید، مجموعه سالمند سلامت آماده خدمترسانی به شما است. پرستاران مجرب این مرکز با رعایت دقیق اصول بهداشتی، ایمنی و تغذیهای بهترین شرایط را برای بیماران گاواژی در منزل فراهم میکنند.
فراموش نکنید که این فرایند کاملاً تخصصی است و حتی ممکن است بیمار نیاز به تراکئوستومی و تراک گاواژ داشته باشد! تراک گاواژ چیست؟ تراک گاواژ یعنی تغذیه بیمار از راه لوله گاواژ وقتی که او همزمان لوله تراک (تراکئوستومی) در گردن دارد. بعضی بیماران برای نفس کشیدن از این لوله استفاده میکنند و چون نمیتوانند از راه دهان غذا بخورند، پرستار از طریق لوله گاواژ به معدهشان غذا میدهد. به این روش که تغذیه از راه لوله انجام میشود در حالی که تراک در گردن وجود دارد، تراک گاواژ گفته میشود.
سخن پایانی
گاواژ پلی است میان ضعف جسم و امید به زندگی؛ روشی که به بیمار امکان میدهد حتی در دشوارترین شرایط تغذیهای سالم و کنترلشده داشته باشد.
با رعایت اصول و حضور یک پرستار دلسوز این فرایند نه تنها ایمن، بلکه آرامبخش میشود. اگر میخواهید از خدمات پرستاری بیمار در منزل استفاده کنید تا مراقبت از عزیزتان با اطمینان و تخصص کامل انجام شود، سالمند سلامت همراه شما است تا خانه امنترین جای دنیا برای بهبودی او باشد.
FAQ
اگر هنوز برایتان مبهم است که گاواژ چیست؟ و یا دوست دارید درباره کاربردها و جزئیاتش بیشتر بدانید، در این بخش به مهمترین پرسشهایی که معمولاً از سوی بیماران و خانوادهها مطرح میشود پاسخ دادهایم.
قرص گاواژ چیست؟
قرص گاواژ دارویی است که در آب یا محلول مخصوص حل میشود و تا از طریق لوله گاواژ به معده تزریق شود.
گاواژ ساکشن چیست؟
منظور از ساکشن گاواژ چیست؟ تخلیه هوای اضافی یا مایعات باقیمانده در لوله گاواژ با استفاده از دستگاه ساکشن تا مسیر لوله تمیز بماند و بیمار دچار ناراحتی نشود.
داروی گاواژ چیست؟
داروی گاواژ به داروهایی گفته میشود که بهصورت محلول از راه لوله گاواژ وارد معده میشوند و برای بیمارانی کاربرد دارد که قادر به بلع قرص یا شربت نیستند.
ترکیبات گاواژ چیست؟
ترکیبات گاواژ معمولاً از ترکیب پروتئین، کربوهیدرات، چربی، ویتامینها و مواد معدنی تشکیل میشود تا تغذیهای کامل و متعادل برای بدن بیمار فراهم کند.
سرنگ گاواژ برای چیست؟
سرنگ گاواژ وسیلهای مدرج و بزرگ است که برای تزریق تدریجی محلولهای تغذیهای یا دارویی از طریق لوله معده استفاده میشود و به پرستار امکان کنترل حجم و سرعت را میدهد.
